«Միջին Արևելքի արվեստ» ցուցադրության վերջնական հանգրվանը կարելի է համարել գրականության և արվեստի թանգարանը»

Տևական դադարից հետո Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում (ԳԱԹ) վերաբացվել է սփյուռքահայ արվեստագետ, հավաքորդ, Երևանի պատվավոր քաղաքացի, լուսահոգի Մարկոս Գրիգորյանի բազմաբնույթ, շքեղ հավաքածուն ներկայացնող «Միջին Արևելքի արվեստ» հիմնական ցուցադրությունը: Մեծարժեք այս հավաքածուն մեր հայրենակիցը տասնամյակներ առաջ նվիրաբերել է նորաստեղծ անկախ Հայաստանի Հանրապետությանը: Այն հանձնվել էր ԳԱԹ-ին ի պահ և դարձել սիրված ու պահանջված թե՛ հայաստանցի ու հայ, թե՛ օտարերկրացի ու օտարազգի արվեստասերների կողմից:
Օրերս կայացավ «Միջին Արևելքի արվեստ» ցուցադրության վերաբացումը:
Իր հերթական մշտական ցուցադրությունը լայն հանրությանը ներկայացնելուց առաջ ԳԱԹ-ը հյուրընկալեց ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանին և ՀՀ մշակույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանին, ովքեր մեծ հետաքրքրությամբ ծանոթացան հանրապետության մշակութային դաշտում իր կարևոր տեղն ունեցող հավաքածուին:
Այդուհետ կայացավ պաշտոնական բացումը արվեստասեր լայն հանրության համար՝ ՀՀ մշակույթի նախարարի, ՀՀ-ում Իրանի Իսլամական Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան Սեյեդ Քազեմ Սաջադիի և այլ հյուրերի մասնակցությամբ:
«Իրատեսի» այսօրվա զրույցն անդրադարձ է այդ իրադարձությանը: Իմ զրուցակիցը Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանի տնօրեն ԿԱՐՈ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆՆ է:

«ԻՐԱՆԻ ԻՍԼԱՄԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՍԵՐՏԱՑՄԱՆԸ ՆՊԱՍՏՈՂ ԳՈՐԾՈՆ»

-Պարոն Վարդանյան, ի՞նչ բովանդակային, կոնցեպտուալ նկարագիր ունի ԳԱԹ-ի «Միջին Արևելքի արվեստ» նոր ցուցադրությունը և ի՞նչ ակնկալիքներով է վերաբացվել այն:
-Այս ցուցադրության բացումն անսովոր իրադարձություն է: Սա վերջին երեք տարվա ընթացքում գրականության և արվեստի թանգարանի չորրորդ հիմնական ցուցադրությունն է: Ժամանակավոր ցուցադրություններ ունենում ենք ամեն ամիս, նույնիսկ՝ ավելի հաճախ: Մենք չենք շրջանցում գրական, մշակութային գործիչների որևէ հոբելյան, այդ ոլորտի որևէ կարևոր իրադարձություն: Ինչ վերաբերում է բովանդակային մասին, պիտի նշեմ, որ հավաքածուն աներևակայելիորեն բազմազան է: Այսինքն, այն ունի տասնյակ ենթահավաքածուներ՝ առաջին հայացքից մեկը մյուսի հետ կապ չունեցող: Զինատեսակներ, կենցաղային առարկաներ, աշխատանքային գործիքներ, գորգեր և այլն, և այլն: Սրանցից բացի, հավաքածուի նվիրատուի՝ Մարկոս Գրիգորյանի հեղինակային աշխատանքները: Այդ ամենը համատեղելու-համադրելու խնդիրն անչափ բարդացրեց ցուցադրության հայեցակարգի մշակման գործընթացը: Տրամաբանական կապը գտնելն էր շատ դժվար, այն կապը, որը պիտի հիմք դառնար հայեցակարգի համար: Եվ թերևս, այդ աներևակայելի բազմազանությունն էլ հենց հիմք ընդունեցինք՝ որպես տրամաբանություն ու տրամաբանական կապ, որպես հայեցակարգ, ու այդ հիմքով էլ կայացրինք ցուցադրությունը: Ասեմ, որ մենք մեծ հույսեր, նպատակներ ենք կապում այս ցուցադրության հետ: Գրականության և արվեստի թանգարանի մշտական ցուցադրության՝ առանց այն էլ սուղ տարածքից մի զգալի հատված տրամադրեցինք Միջին Արևելքի արվեստի նմուշներին: Ինչո՞ւ: Նախ այն բանի համար, որ այդ հավաքածուն իր բացառիկությամբ շատ պիտի հետաքրքրի մեր արվեստասեր հանրությանը, և երկրորդ, որ պակաս կարևոր չէ, մեր հարևան և բարեկամ երկրի՝ Իրանի Իսլամական Հանրապետության հետ հարաբերությունների սերտացմանը նպաստող գործոն պիտի դառնա, քանի որ հավաքածուի մոտ 70-80 տոկոսն ընդգրկում է Իրանի տարբեր տարածաշրջանների, տարբեր հազարամյակների մշակույթը: Մենք գիտենք, որ տարեկան տասնյակ հազարավոր իրանցիներ են այցելում Հայաստանի Հանրապետություն, և նրանց դեսպանատունն էլ հետամուտ է իր քաղաքացիների մշակութային ժամանցը հնարավորինս բովանդակալից կազմակերպելու նպատակին: Արդեն նախնական պայմանավորվածություն ունենք ՀՀ-ում ԻԻՀ-ի դեսպանատան մշակույթի բաժնի հետ, համաձայն որի՝ այս ցուցադրությունն ամրագրված կլինի իրենց մշակութային երթուղիներում:
-Այսինքն, «Միջին Արևելքի արվեստ» հիմնական ցուցադրությունն ունի նաև ստրատեգիակա՞ն արժեք Հայաստան-Իրան պետությունների և նրանց ժողովուրդների փոխհարաբերություններում:
-Անպայմա՛ն: Լինելով մշակութային ժողովուրդ՝ իրանցիները մեծ պատկառանք ունեն իրենց մշակութային ժառանգության նկատմամբ: Տեսնելով այս հավաքածուի մեջ իրենց մշակութային ժառանգության մի քանի հազարամյա դրսևորումները՝ իրենք իսկ հետամուտ կլինեն ԳԱԹ-ի «Միջին Արևելքի արվեստ» հիմնական ցուցադրությունը դարձնելու այն մշակութային խարիսխը, որի շուրջ կարելի կլինի ի մի բերել և իրականացնել տասնյակ ու տասնյակ համատեղ նախագծեր:

«1993-ԻՆ ԲԱՑՎԵԼ Է ՄԱՐԿՈՍ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ ՀԱՎԱՔԱԾՈՒՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՆՈՂ ՑՈՒՑԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ»

-Այս հավաքածուի հանդեպ հոգածու վերաբերմունքի դրսևորումն ու այն պատշաճորեն հանրությանը ներկայացնելու փաստը մեկ այլ ստրատեգիայի կիրառում էլ են ենթադրում, ըստ իս: Մարկոս Գրիգորյանը մեկն էր պատկառելի կարողության տեր բազմաթիվ սփյուռքահայերից, ով իր հավաքածուն նվիրաբերեց մայր հայրենիքին: Այս ցուցադրության գոյությունը կամա-ակամա ազդակ է դառնալու աշխարհով մեկ սփռված այլ հայորդիների համար՝ իրենց կարողությունը հայրենիքին ի պահ տալու, Հայաստանում նմանատիպ մեկ այլ հաստատություն ստեղծելու առումով: Համամիտ չե՞ք:
-Դա ևս շատ կարևոր խնդիր է: Դեռ անկախության առաջին տարիներին է Մարկոս Գրիգորյանը նախաձեռնել իր հավաքածուն Հայաստանին նվիրաբերելու գործը: ՀՀ կառավարությունն էլ այդ ժամանակվանից հավաքածուն հանձնել է ի պահ Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանին, որի տարածքում 1993-ին բացվել է Մարկոս Գրիգորյանի հավաքածուն ներկայացնող ցուցադրությունը: Այդ հավաքածուի նմուշները նա հավաքել է իր ամբողջ կյանքի ընթացքում՝ ոչինչ չխնայելով, ամեն մի առարկա հատուկ վերաբերմունքի արժանացնելով, հոգատարությամբ պահպանելով: Դա առաջին դեպքն էր, որ Հայաստանն ստանում էր նման արժեքավոր նվիրատվություն: Եվ ուսանելի օրինակ էր: Իհարկե, ամեն անգամ անհատ այցելուներին և էքսկուրսիոն խմբերին մենք ծանուցելու ենք այս իրողության մասին, պատմելու ենք մեր իրանահայ, հետագայում՝ ամերիկահայ նվիրատուի մասին, գնահատելու ենք նրա արած քայլի նշանակությունը: Ցավոք, հետագա տասնամյակների ընթացքում Մարկոս Գրիգորյանի կատարած քայլն ընդօրինակողներ չեղան: Նվիրատուները շա՜տ-շատ են: Հենց մեր թանգարան գրեթե ամեն օր գալիս են սփյուռքահայեր, որոնք տարբեր արժեքավոր նմուշներ են նվիրաբերում մեզ: Բայց այսպիսի մեծ, ծավալուն հավաքածու, որը ձևավորվել է մարդու ամբողջ կյանքի ընթացքում, մենք դեռ որևէ մեկից չենք ստացել:

«ՄԵԶ ՀԱՄԱՐ ՇԱՏ ԿԱՐԵՎՈՐ ԷՐ ՍՏԱՆԱԼ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՀԱՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ»

-«Միջին Արևելքի արվեստ» հիմնական ցուցադրության վերաբացումը կարևորվեց մեր երկրի առաջին դեմքի մակարդակով. թանգարան այցելեց ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը: Ինչպիսի՞ն էր նրա տպավորությունը:
-Ինձ թույլ եմ տալիս հայտարարել, որ նախագահը բավականին տպավորված էր: Նախատեսվածից շատ ավելի երկար տևեց նախագահի այցելության ընթացքը: Դա հենց պայմանավորված էր նախագահի հետաքրքրվածությամբ: Ասեմ, որ մենք ինքներս շատ տպավորվեցինք Միջին Արևելքի գրականության, մշակույթի վերաբերյալ նրա հիմնավոր իմացությամբ: Գրեթե բոլոր ենթահավաքածուների մասին նա հարցեր էր տալիս, դատողություններ անում: Դա պաշտոնական այցելություն էր, որից բավարարված հեռացավ նախագահը: Մեզ համար շատ կարևոր էր ստանալ նախագահի հավանությունը, և քանի որ նա շատ տպավորված էր ցուցադրությունից, մենք մեզ թույլ ենք տալիս ասել, որ ստացել ենք նախագահի հավանությունը: Իսկ լայն հանրության համար ցուցադրության բացումը կայացավ նախագահի այցելությունից օրեր անց, և այժմ մենք ակնկալում ենք, որ կունենանք այցելուների մեծ հոսք:
-Իսկ ի՞նչ վերջնական լուծում է ենթադրվում Մարկոս Գրիգորյանի հավաքածուի համար: Գրականության և արվեստի թանգարա՞նն է լինելու դրա մշտական հանգրվանը, թե՞ ենթադրվում է մեկ այլ տարածքում, առանձին թանգարանի կարգավիճակով գործելու հեռանկար:
-Որքան գիտեմ, այդ հարցերը շոշափվել են նվիրատվությունը կատարելու օրվանից սկսած մինչև վերջին տարիները: Մարկոս Գրիգորյանն ինքը առանձին տարածք էր ակնկալում իր հավաքածուի ցուցադրության համար, և հավաքածուն արժանի է առանձին տարածքում ցուցադրվելու, որպես առանձին թանգարան գործելու: Բայց հիմա այդ հարցի քննարկումը տեղին չէ և պատեհ չէ: «Միջին Արևելքի արվեստ» ցուցադրության վերջնական հանգրվանը կարելի է համարել գրականության և արվեստի թանգարանը: Մանավանդ որ այս որակի, այսպիսի լուծումների մեջ արված ցուցադրությունը նաև Մարկոս Գրիգորյանի երազանքն էր: Մենք երջանիկ կլինեինք, եթե նա ողջ լիներ և իր աչքերով տեսներ այս ամենը: Վստահ եմ, որ ինքն էլ ամեն կերպ պիտի աջակցեր այս ցուցադրության կայացմանը: Այսինքն, սա ժամանակավոր ցուցադրություն չէ: Այն դեպքը չէ, որ որոշ ժամանակ անց ցուցադրությունն ապամոնտաժվի և տեղափոխվի այլ տարածք: Սա մեր՝ գրականության և արվեստի թանգարանի հիմնական ցուցադրության կողքին գործող երկրորդ հիմնական ցուցադրությունն է, որը մենք նախատեսել ենք մի քանի տասնամյակի համար:

«ՄԱՐԿՈՍ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ ՀՈՂԻՑ, ԾՂՈՏԻՑ ՍՏԵՂԾԵՑ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐ, ՈՐՈՆՔ ԻՐԵՆՑ ՄԵՋ
ՄԵԾ ԽՈՐՀՈՒՐԴ ԵՆ ԿՐՈՒՄ»

-Խոսենք նաև Մարկոս Գրիգորյան արվեստագետի մասին: Ոչ միայն այն պատճառով, որ նա այս հավաքածուի նվիրատուն է, այլև հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ցուցադրությունը ներառում է հենց իր հեղինակային գործերը, ինչպես նախորդիվ ինքներդ նշեցիք:
-Այո՛, այս ցուցադրության կարևոր առաքելություններից մեկն էլ նվիրատուին՝ Մարկոս Գրիգորյանին ներկայացնելն է: Չէ՞ որ նա ընդամենը արվեստասեր չէր, որ հավաքում էր ինչ-ինչ առարկաներ, արվեստի գործեր: Նա նկարիչ էր, փիլիսոփա, գորգագետ, մարզիկ, դերասան: Մի խոսքով, լայն հետաքրքրությունների և զբաղումների տեր մի անձնավորություն, երևելի մի հայորդի, ով գոնե կերպարվեստի աշխարհում թողեց իր մնայուն հետքը: Նա համարվում է հողարվեստի հիմնադիր: Ափսոս, որ մենք նրա հողարվեստի մի քանի գործ ենք ընդամենը կարողացել ներկայացնել՝ տարածքի սղության պատճառով: Ներկայացրել ենք նաև նրա կտավներից մի քանիսը: Սա արվեստագետ Մարկոս Գրիգորյանին լիարժեք ներկայացնելու իմաստով բավարար չէ, ընդամենը կօգնի, որպեսզի կերպարվեստի աշխարհի ներկայացուցիչները կարողանան պատկերացում կազմել, թե ինչպիսի ներդրում ունեցավ Մարկոս Գրիգորյանը համաշխարհային կերպարվեստում: ՈՒնեցավ նաև հետևորդներ: Ինչ-որ տեղ կարելի է ասել, որ նա դարձավ ուրույն դպրոցի հիմնադիր: Մարդ, ով խորին պաշտամունք ուներ հողի հանդեպ և կարողացավ հողը, որպես նյութ, բերել կերպարվեստ: Հողից, ծղոտից ստեղծեց աշխատանքներ, որոնք իրենց մեջ մեծ խորհուրդ են կրում: Մեր նպատակներից մեկն էլ այս ցուցադրությամբ լայն հանրությանը Մարկոս Գրիգորյանին այդ կողմով ներկայացնելն է: Ցավոք, նրա անունը միայն մասնագիտական շրջանակներին է հայտնի: Մենք ձգտելու ենք վերացնել այդ բացթողումը, հանրահռչակել Մարկոս Գրիգորյանի արվեստը, նաև նրա կենսագրությունն ու ստեղծագործական վաստակը:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ